Roemenië,25 december 1989. De Roemeense ex-dictator Nicolae Ceausescu is 3 dagen nadathij door het leger is gearresteerd ter dood veroordeeld door een haastig inelkaar geknutselde rechtbank. Voor het oog van een camera wordt de gehateex-president geëxecuteerd. Argentinië, 1960. De Duitse nationaal-socialistAdolf Eichmann wordt door de Israëlische geheime dienst Mossad bewusteloosgemaakt en het land uitgesmokkeld. Israël heeft geen toestemming gevraagd aande Argentijnse nationaliteiten. Ondanks een klacht van Argentinië bij deVerenigde Naties wordt het proces Eichmann doorgezet. In de nacht van 31 mei1962 wordt hij (ondanks de onwettige arrestatie) opgehangen. Zou dit in eenbeschaafd land als Nederland zomaar kunnen?
Door Reinier Pijls
HetWetboek van Strafvordering (Sv) stelt regels aan de vervolging en berechtingvan strafbare feiten en de uitvoering van opgelegde straffen. Het meestcentrale artikel hierin is artikel 1, waarin het strafvorderlijkelegaliteitsbeginsel is verwoord: strafvordering heeft alleen plaats op de wijzebij wet voorzien. Zowel dit artikel als artikel 1 van het Wetboek vanStrafrecht (Sr) beogen de democratische wettelijke grondslag van destrafrechtspleging te verzekeren. De grondslag van het strafvorderlijkelegaliteitsbeginsel is de rechtszekerheid van de burger. Hij is nietovergeleverd aan de willekeur van de met strafrechtstoepassing belasteinstanties: rechter en bestuurlijke instellingen. In artikel 1 wordt eenformeel wetsbegrip gehanteerd. Dat duidt op twee verlangens: ten eerste wordtbeoogd de opkomst van plaatselijk procesrecht te verhinderen. Strafprocesrechtis nationaal en niet lokaal recht. Tevens staat zo de kwaliteit van de wettenvast, doordat er zware procedures aan vast zitten. Maar is dit artikel in onzehuidige samenleving nog wel van deze tijd? Kan een lokale (straf)wetgever nietbeter inspelen op lokale problemen? Is het niet tijd voor een soepelere, daadkrachtigerevorm van strafvordering en belemmert dit artikel dat dan niet? Kortom: dientart. 1 strafvordering te worden afgeschaft?
Voordelen
Allereerstdient er een onderscheid gemaakt te worden tussen het volledig afschaffen vanart 1. Sv en het formele vereiste loslaten. In het eerste geval is er helemaalgeen wettelijke grondslag nodig voor strafvorderlijk ingrijpen, in het tweedegeval mag de lagere wetgever zelf haar strafbepalingen maken. Er zijn enkele argumenten aan te voerenwaarom het formele vereiste in art. 1 Sv afgeschaft dient te worden. Ten eersteis de lagere wetgever prima in staat om criminaliteit aan te pakken enstrafvorderlijke regels te stellen. Juist de gemeenteraad en Provinciale Statenweten wat er op gemeentelijk dan wel provinciaal gebied speelt. Ten tweedekomen de rechtszekerheid van de burger en de democratische grondslag niet inhet geding. Net zoals de formele wetgever is de lagere wetgever gekozen viarechtstreekse verkiezingen. Ten derde is de besluitvorming bij de formele wetgevertraag, te traag om in te kunnen grijpen. Het volledig afschaffen van art. 1 Svheeft echter meer verregaande gevolgen. Ten eerste vraagt onze maatschappij metal haar snelle ontwikkelingen om een adequaat en snel corrigerend rechtssysteemen het bijpassende strafvorderlijke instrumentarium. De wet hobbelt altijd watachter de ontwikkelingen aan. Hier dient een afweging gemaakt te worden tussenenerzijds de veiligheid van de maatschappij (en het corrigerend en adequaatkunnen optreden van justitie) en anderzijds het loslaten van de wettelijkestrafvordering. Ten tweede beperken de grondrechten onjuist strafvorderlijkingrijpen al voldoende. Art.1 Sv is dus overbodig. Ten derde is en blijft derechter, ook met het wegvallen van art. 1 Sv, de bevoegde instantie om tebepalen in hoeverre dat ingrijpen gerechtvaardigd is en in wat voor mate deverdachte in zijn rechten geschonden is. De rechter kan hier dan consequentiesaan verbinden zoals schadevergoeding.
Nadelen
Degrondslag van het strafvorderlijke legaliteitsbeginsel is de rechtszekerheidvan de burger. Dit is ook opgenomen in de Grondwet en in internationaleVerdragen. Inbreuken op grondrechten mogen gezien hun ingrijpende karaktervolgens de Grondwet slechts worden gemaakt indien de mogelijkheid door de wetwordt geregeld. Een van de belangrijkste argumenten voor het handhaven van art.1 Sv is de rechtstaatgedachte. Burgers zijn hierdoor slechts gebonden aangeboden en verboden die worden gesteld bij wet. Jarenlang is er gevochten om denu verkregen vrijheden en grondrechten te verdienen. Aan de strafvervolgingbelaste organen wordt zo een carte blanche toegekend. Ten tweede kan de rechterweliswaar achteraf corrigeren, maar dan is het kwaad al geschied. Bovendienwordt zo de grens van strafvorderlijk ingrijpen niet bepaald door dedemocratisch gekozen wetgever, maar door bestuur en rechter. Ten derde hechtensommigen aan art 1 Sv alleen de betekenis dat het beoogt te beschermen tegenniet door de wet in formele zin voorziene inbreuken door strafrechtelijkeoverheid op rechten en vrijheden van burgers. Daarmee wordt uit het oogverloren dat het Wetboek van Strafvordering en andere wetten ook allerleiprocedurevoorschriften bevatten die moeten worden nageleefd om totsanctieoplegging te mogen komen en competentieregels te geven.
Conclusie
Strafvorderingis een van de meest ingrijpende vormen van handhaving van recht doordat hetzware inbreuken (kan) maken op grondrechten van burgers. De formele wetgeveris, vanwege haar gekozen status, de meest aangewezen instantie om zorgvuldig teoverwegen en formuleren wanneer welk dwangmiddel door welke autoriteit in welkgeval toegepast mag worden. Art. 1 Sv beschermt de burger tegen de willekeurvan overheidsingrijpen, zorgt voor kwaliteit van de wetgeving daaromtrent,wordt gecreëerd door de democratisch gekozen instantie, is een waarborg vooronze hard bevochten grondrechten en waakt bovendien tegen lichtzinnig ingrijpenvan de overheid. Wel moet onderkend worden dat lokale strafvordering in sommigegevallen adequater zou zijn dan nationale strafvordering en vooral beter zouaansluiten bij lokale problemen. Echter het gevaar van strafvorderlijkeversplintering en ongelijkheid is zo groot, dat ook deze optie afgewezen moetworden.
ReinierPijls, Medewerker Rechtswinkel Nijmegen-Oost