Hengstdal aardgasvrij.
Waarom Hengstdal?
Onlangs sloot Wethouder Tiemens (Financiën,Duurzaamheid en Mobiliteit) een landelijk convenant waarmee de wijk Hengstdal werd aangewezen als eerste aardgasloze wijk in Nijmegen.
De reden voor afkoppeling van het aardgasnet is voor de hand liggend.
Het Nederlandse aardgas raakt op, Groningen verzakt en de CO2 uitstoot dient verminderd te worden.
Natuurlijk zijn er al wijken zonder aardgasaansluiting, maar hierbij gaat het om nieuwbouwwijken, waarin de woningen zijn gebouwd voor deze mogelijkheid.
Hengstdal is echter een bestaande wijk met veel oude woningen. Deels is de wijk inde dertiger jaren van de vorige eeuw gebouwd, deels jonger, maar deels ook ouder. Daar komt bij dat het gasnet er als eerste aan vervanging toe is.
De huizen in de wijk zijn voor het grootste deel nog niet toegerust op de verwarmingssystemen zoals ze in nieuwgebouwde energieneutrale huizen worden toegepast. Met name de isolatiemogelijkheid van de oude huizen laat te wensen over. Een deel heeft zelfs geen spouwmuren.
Wat komt er op ons af?
Uiterlijk in 2030 stopt de aardgaslevering in Hengstdal, Dat klinkt ver weg, maar dat is al over twaalf jaar. De levensduur van een gemiddelde CV-ketel is langer.
In die relatief korte tijd zal iedereen in de wijk zich moeten hebben voorbereid op een nieuw systeem van koken, verwarmen en douchen.
Dat betekent informeren, kiezen, investeren en laten vernieuwen.
Eenvoudiger gezegd dan gedaan.
Voor sommigen een uitdaging,maar vermoedelijk voor de meesten een probleem.
Gaat ieder voor zich het wiel uitvinden of willen we een collectieve oplossing?
De keuze voor een eventueel collectief systeem zal mede worden bepaald door de twee grote woningbouwverenigingen die in Hengstdal samen 2/3 van de woningen verhuren.
Dit betekend dat de 1/3 privé-eigenaren zijn een belangrijke, maar ongeorganiseerde partij zijn in het komende overleg. De ervaring leert dat vele van hen niet op de hoogte zijn deze komende ontwikkeling, of zich niet realiseren welke impact de te maken keuzes hebben. Hier ligt een belangrijke taak, het optimaal informeren en betrekken van deze groep.
Dit geldt vanzelfsprekend ook voor de in de wijk gevestigde bedrijven, scholen,sporthallen zwembaden en ga zo maar door. Die laatste groep is doorgaans grootgebruiker van energie en daarmee beslist belanghebbende.
Bij de keuze voor individuele oplossingen zal de netbeheerder in elk geval de elektrische capaciteit enorm dienen te vergroten, zodat men desgewenst elektrisch kan koken, water kan verwarmen en warmtepompen kan laten draaien.
De grootste problemen die hierbij om de hoek komen kijken zijn de kosten voor isolatie en vernieuwing van de verwarmingsinstallatie.
Een warmtepomp kost, afhankelijk van het systeem, 4000 – 15.000 euro. De noodzakelijke grondboringen zijn hierbij een kostenbepalende factor.
Bij toepassing van een warmtepomp moet een LTV systeem (lage Temperatuur Verwarming) worden aangelegd (ca. 300,- per radiator), al dan niet in combinatie met vloerverwarming.
Een woning die met zo’n systeem gaat werken moet maximaal geïsoleerd worden om überhaupt op deze wijze verwarmbaar te zijn.
Een woning uit 1948 in de Landbouwbuurt werd onlangs op deze wijze “aangepast” tegen een kostprijs van ca. 60.000 euro en is nog altijd niet energieneutraal. Dat laatste streven van het project is natuurlijk ook niet per se noodzakelijk,maar het geeft de grootte van het probleem aan.
De vraag is, hoeveel van de woningeigenaren kunnen zich zo’n investering permitteren? Voor een aantal zal dit zelfs onhaalbaar zijn.
Dit betekent dat in een korte tijd de waarde van bepaalde energievretende woningen, die moeilijk te isoleren blijken, zal dalen tot een minimum. Een conclusie zou kunnen zijn dat een deel van het woningenbestand gesloopt zal moeten worden om in een energiezuiniger versie te worden herbouwd.
Wat zijn überhaupt de opties na het afkoppelen van het aardgas?
Koken/bakken
Om te koken is elektrisch koken veruit de meest praktische oplossing. Dit kan met verschillende systemen,elektrische kookplaten, keramische kookplaten of inductiekookplaten.Dit is voornamelijk een kwestie van voorkeur.
Voor elke systeem dient de elektrische aansluiting van de woning echter wel toereikend te zijn. Voor diverse systemen is een krachtstroom- (3 fase)aansluiting nodig. Voor het bakken is een elektrische oven de meest voor de hand liggende optie. Deze vergt eveneens een flinke elektrische capaciteit.
ISOLEREN!
Natuurlijk is het isoleren van huizen de eerste en meest effectieve wijze om energie te besparen. Warmte die het huis niet verlaat, hoeft niet te worden opgewekt. Isoleren kost geld, maar de kosten worden doorgaans snel terugverdient en leveren daarna een blijvende besparing op.
Dit geldt vanzelfsprekend bij elk verwarmingssysteem.
Verwarmen en douchen
Dit is de grootse energiepost en de grootste uitdaging. Ook voor verwarming zijn meerdere systemen voorhanden.
Bijvoorbeeld de ouderwetse huisverwarming met kolenkachels, oliekachels en kachels op flessengas. Deze opties zijn achterhaald en leveren een even zo grote, of zelfs grotere CO2-uitstoot op dan de huidige situatie.
Er dient dus gekozen te worden voor een moderner en duurzamer systeem. Zonneboilers zijn een aardige mogelijkheid, waarmee individueel de warmwaterbehoefte deels mee kan worden afgedekt.
Men moet dan wel de mogelijkheid hebben er één te plaatsen op een plaats waar de zon op straalt.
Dit zijn meest voor de hand liggende overige opties:
1) Een warmtenet, waarbij centraal water wordt verwarmt en door pijpen naar de huizen
wordt geleid. Elk huis heeft een warmtewisselaar, die warmte afneemt en ermee de
CV/warmwatervoorziening voedt.
2) Een all-electric verwarming,waarmee men per woning, door middel van een
warmtepomp warmte uit de grond (ca. 8- 12 °C) of lucht haalt en via een omzetter naar
een hogere temperatuur (ca. 35 °C) brengt.
Warmtepompen bestaan in verschillende versies:
Water-waterwarmtepomp– Dit systeem haalt warmte met twee buizen uit het grondwater
Lucht-waterwarmtepomp – Hierbij wordt de warmte gehaald uit de buitenlucht
Aarde-waterwarmtepomp – Hierbij wordt warmte via een buizenstelsel uit de grond gehaald
3) Een elektrische verwarming, in combinatie met een elektrische boiler.In plaats van een
CV installatie wordt elke ruimte verwarmt met behulp van elektrische radiatoren
De 2e en 3e optie vereisen vanzelfsprekend een fikse uitbreiding van de elektrische aansluiting,waarbij moet worden opgemerkt dat het rendement van warmtepompen aanzienlijk hoger is dan van elektrische radiators.
De verbruikskosten van optie 3 liggen aanmerkelijk hoger dan bij de hedendaagse verwarming met een gasgestookte CV. Een goed functionerende warmtepomp daarentegen heeft lager verbruik dan de CV op gas.
Voordelenen nadelen van deze systemen.
1) Warmtenet.
Het voordeel van een warmtenet is dat in de meeste huizen, een bestaande CV installatie niet erg veel hoeft te worden gewijzigd. Zowel een CV-installatie op hoge temperatuur
(+ 60 °C) als een lage temperatuurinstallatie ( + 35 °C) kan met en warmtenet bediend worden.
Het nadeel van een warmtenet is dat er een leidingsysteem door de wijk moet worden aangelegd en dat er op een centraal punt (ketelhuis) het water verhit moet worden. Het moet dus collectief geregeld worden.
Opmerking mijnerzijds:
Bij een wijk- of stadbreed warmtenet zal diepe geothermie als energiebron wellicht de beste
oplossing blijken te zijn.
Hierbij wordt warmte (+ 120 °C) uit een diepe aardlaag (+4 km) gehaald en via een warmtewisselaar toegevoegd aan het warmtenet. Diepe aardwarmte is nagenoeg onuitputtelijk, schoon en op den duur goedkoop. Een groot voordeel is dat er “elders” geen grote hoeveelheden extra elektriciteit hoeven te worden opgewekt. De enige elektrische energie die nodig is in dit systeem, is de voeding van de waterpompen.
Bij nog diepere geothermie (ultradiep, +5 km) kan de stoom (+ 150 °C) die omhoog komt eerst gebruikt worden voor het aandrijven van een turbine met generator, voor elektriciteitsopwekking, alvorens de iets afgekoelde stoom aan het warmtenet toe te voegen.
2) All-electric d.m.v. warmtepompen
Voordeel hiervan is dat ieder voor zich kan bepalen waar men voor kiest. Warmtepompen kunnen tegen lagere gebruikskosten werken dan huidige CV systemen, mits het huis optimaal is geïsoleerd.
Nadeel van warmtepompen zijn:
Warmtepompen zijn duur in aanschaf.
Een LTV (lage temperatuur verwarming)-installatie moet worden aangelegd, met vloerverwarming en/of LTV radiatoren. Voor vloerverwarming moet de vloer geschikt zijn (bij voorkeur beton). De betreffende radiatoren zijn erg kostbaar (factor 10). Aan de isolatie van en de ventilatie in het huis worden veel hogere eisen gesteld dan bij de andere oplossingen.
Water-waterwarmtepomp – Hiervoor moeten twee putten geboord worden naar het
grondwater, maar Hengstdal ligt erg hoog, dus de putten zullen diep moeten worden.
Lucht-waterwarmtepomp – Heeft een buitenunit (als een airco)die ergens geplaatst moet
kunnen worden. Bij lage buitentemperaturen (onder 3 °C) daalt het rendement dramatisch en moet er op een andere wijze verwarmd worden.
Aarde-waterwarmtepomp– Hiervoor dient men op geringe diepte een buizenraster in de
grond aanleggen. Een tuin is daarvoor dus een vereiste en deze moet ca. 2 meter worden
afgegraven om een raster aan te leggen.
3) Elektrische verwarming
Het enige echte voordeel dat hiervan te noemen is, is dat de elektrische radiatoren relatief goedkoop zijn, evenals een elektrische boiler(daar moet wel plaats voor zijn).
Een voordeel dat snel tenietgedaan wordt door de hoger verbruikskosten. Ook dient de elektrische aansluitcapaciteit (buiten en binnen de woning) enorm opgehoogd moeten worden.
In zijn algemeenheid dient overigens te worden opgemerkt, dat de elektrische systemen (2 en 3) beide een enorme uitbreiding van het elektriciteitsnet vergen. Al deze elektriciteit zal ergens moeten worden opgewekt. Het landelijk elektriciteitsnet en met name de huidige productiecapaciteit van elektriciteit is hier niet op berekend en de kans is groot dat de back-up gascentrales weer in gebruik zullen moeten worden genomen, waarmee twee van de redenen om gasloos te worden ongedaan worden gemaakt.
Toepassing van een warmtepomp zal (gemiddeld) per woning ruim een verdubbeling van het elektriciteitsgebruik teweegbrengen.
Conclusie (voorlopig).
Dit alles in ogenschouw nemend en wetend dat dit probleem na Hengstdal ook elders in de stad en in het land zal moeten worden opgelost, is het zaak voor de beste (minst slechte?) oplossing te kiezen.
Een oplossing die voor lange tijd zal volstaan,die voldoet aan de noodzaak tot vermindering van CO2-uitstoot en het afsluiten van het aardgas en die nu en in de toekomst betaalbaar is. Het liefst een oplossing waarbij de huidige huizen zoveel mogelijk gehandhaafd kunnen worden, zonder dat de identiteit van de wijk aangetast wordt, door allerhande voorzetgevels en andere zichtbare oplossingen.
Vanzelfsprekend heeft een oplossing,waarbij de investeringen binnen redelijke perken blijven, de voorkeur, hoewel niemand gespaard zal blijven bij de komende transitie.
Hengstdal zal een proeftuin worden, een pilotproject, waarbij de bewoners ervoor moeten waken geen slachtoffer te worden van luchtfietserij, lobbygroepen of politieke spelletjes.
Hierbij is het van belang alle mogelijkheden op alle facetten te bestuderen, om zo een goede keuze te kunnen maken. Overleg en uitwisseling van ervaringen, ook met partijen van buiten de wijk, zijn hierbij cruciaal.
Peter Daanen, 12-11-2017