Filmvoorstelling:'Pantserkruiser Potjomkin' van Sergei Eisenstein uit 1925 metlive orgelimprovisaties door Joost Langeveld.
Locatie:Stevenskerk
Datum:dinsdag5 september 2017
Organisatie:NijmeegseOrgelkring
Uitverkocht en subliem filmconcert
In de stomme film 'Pantserkruiser Potjomkin' uit 1925 vertelt regisseur Sergei Eisenstein het verhaal van de opstand van 1905 op dit oorlogsschip en in de havenstad Odessa. Een opstand, die een voorbode zou blijken voor de Russische Revolutie van 1917, nu 100 jaar geleden.
De film wordt algemeen gezien als één van de beste films uit de filmgeschiedenis.
De landelijk gerenommeerde organist Joost Langeveld uit Nijmegen-Oost deed daar dinsdagavond in de Stevenskerk nog een schepje bovenop. Hij speelde improvisaties op het befaamde König-orgel, ingegeven door de beelden die de film niet alleen krachtig ondersteunden, maar zelfs op een nog hoger niveau tilden.
De Nijmeegse Orgelkring organiseerde dit spektakel. De film werd geprojecteerd door een moderne beamer. Het projectiedoek werd op zijn beurt weer gefilmd door een camera naast het orgel. Langeveld zag de filmbeelden achter de klavieren op zijn eigen beeldscherm.
Aan boord van het oorlogsschip hebben de matrozen genoeg van het slechte eten. Langeveld verluchtigt de beelden met speelse improvisaties. Dan pakt hij de spanning op en werkt naar een eerste climax: opstand en muiterij. De bemanning van de Potemkin, zoals het schip en de film ook wel genoemd worden, sluiten zich aan bij de revolutie die in Rusland hier en daar al aan de gang is. De officieren worden overboord gegooid, maar ook de charismatische leider van de opstand komt om in de strijd. De Marseillaise is het improvisatiethema bij deze scènes.
De Potjomkin vaart de haven van Odessa binnen en de bevolking sluit zich aan bij het verzet. De omgekomen rebellenleider wordt massaal door debevolking geëerd. Langeveld werkt via het 'Klaaglied op de Dood van Willem van Oranje' zorgvuldig naar het absolute hoogtepunt van de film toe: de trappenscène. Tsaristische soldaten in hun witte zomeruniformen verschijnen en schieten zonder pardon iedereen neer. Terwijl bejaarden, invaliden, mannen, vrouwen en kinderen dodelijk getroffen met veel pathos ter aarde storten, dondert het König-orgeldoor de Stevenskerk. Joost Langeveld trekt alle registers open.
Deze wereldberoemde en iconische scène, die in latere films veel gekopieerd is, is al indrukwekkend door zijn ongekende filmische kwaliteit, maar overgoten door de orgelimprovisaties van Joost Langeveld voelt het alsof de filmbezoeker zelf het vege lijf moet redden.
De laatste scène is eigenlijk een anticlimax. De Potjomkin stoomt op tegen de tsaristische vloot. Een confrontatie lijkt onvermijdelijk. Maar op het laatste moment besluiten de matrozen van de Tsaar zich bij hun kameraden aan te sluiten.
Klanken van het Solidariteitslied 'Voorwaarts en Niet Vergeten' van Brecht & Eisler ronden het verhaal af.
Regisseur Eisenstein hoopte dat er elke 20 jaar nieuwe muziek geschreven zou worden en de film heeft in de loop der jaren veel musici geïnspireerd. Zo schreef Edmund Meisel al in 1926 muziek voor de Duitse versie. In 1950 componeerde de Rus Nikolai Krjukow muziek en in 1985 schreef de Amerikaan Chis Jarrett pianobegeleiding. Neil Tennant en Chris Lowe van de Pet Shop Boys waagden zich er in 2004 aan, in samenwerking met het Dresden Symphonic Orchestra. Er werd zelfs een avant-garde jazz soundtrack gecomponeerd door het Club Foot Orchestra.
Joost Langeveld koos voor vrije improvisaties op basis van zorgvuldig gekozen bestaande leid-motieven. Hij weet feilloos de emoties uit de film in muziek te vertalen. Spanning, angst, verdriet, paniek, hulpeloosheid, hoop en overwinning volgen elkaar soepel op. Zijn orgelspel ondersteunt de film waar nodig, maar voegt er op de hoogtepunten nog veel aan toe. De ambiance werkt hier natuurlijk flink aan mee. De galm van de Stevenskerk doet de bezoeker beven. De staande ovatie na deze uitverkochte voorstelling was meer dan terecht.
René Pennock