Toespraak Bart Janssen bij herdenking in het Truus Mast-park, afgelopen woensdag 10 november:
"Bij het voorbereiden van deze toespraak gingen mijn gedachten terug naar de 19e juli 2013, toen Henk Rullmann me uitnodigde voor ‘n laatste rondleiding door het oude Sportfondsenbad, dat kort daarna zou worden afgebroken.
Henk wist dat ik al jarenlang werkte aan het boek “Het verdriet van Nijmegen” met o.a. verhalen over de tientallen oorlogsslachtoffers uit deze componistenbuurt, die op verschillende momenten door oorlogshandelingen zijn omgekomen. Hij wist ook, dat ik in 2010 Jaap Mooi en Jenny van Asch had geïnterviewd over de verschrikkelijke omstandigheden waaronder Truus Mast op 10 november 1944 in de kassa van het zwembad door een granaatinslag de dood vond. Jaap had haar die dag nog zien liggen en Jenny kreeg, toen Truus al was weggebracht, de onvoorstelbare opdracht van haar baas om het bloed van Truus van de kassa en van de muren te vegen. Ga er maar aan staan…
Wat wist Truus?
Truus was weliswaar pas 15 jaar en een jongen of meisje van die leeftijd werd nog als kind gezien, maar uit mijn honderden interviews is me wel duidelijk geworden, dat kinderen van haar leeftijd hun ogen en oren vaak de kost gaven en wisten wat er om hen heen gebeurde. Bovendien was de band onder het bad personeel zo goed, dat zij elke dag allerlei wetenswaardigheden uitwisselden.
Gedurende die rondleiding door dat gebouw vroeg ik me dan ook voortdurend af wat Truus geweten heeft van de spanning, het verdriet, de angst en de onzekerheid van hetgeen zich gedurende de oorlog in en om dit zwembad heeft afgespeeld. We zullen het nooit meer te weten komen, maar we kunnen ons er wel een voorstelling van maken.
Leeglopen bad
Haar collega, de technicus Ep Brendel, heeft ze uiteraard gekend. Ook wist zij, dat de Duitsers elke dag kwamen zwemmen. De rolluiken moesten dan dicht, want de Duitsers zwommen naakt.
Ze zal vast geweten hebben, dat Ep Brendel in de nacht van 29 op 30 april 1943 uit protest het bad heeft laten leeglopen. Alle voor reparatie benodigde gereedschap heeft hij toen onder het zand verborgen? De Duitsers waren woedend. Hij moest meteen onderduiken, want als hij gepakt zou worden, zou het waarschijnlijk zijn dood betekenen. Ep overleefde de oorlog.
Maar zou Truus geweten hebben, dat An Brendel, de vrouw van Ep, die ook in het verzet zat, door verraad wél werd opgepakt en in het zo beruchte vrouwenkamp Ravensbrück terecht is gekomen? Daar is ze 19 november 1944, 9 dagen na de dood van Truus, aan ontberingen overleden.
Joodse Baby
Heeft ze geweten, dat Ep en An een joodse baby van 7 weken, Esther Bambergen, in hun huis verborgen hielden? Deze baby werd ook verraden en met twee joodse verpleegsters naar Theresiënstad getransporteerd. Zij overleefde de oorlog, omdat het concentratiekamp kort daarna door het Rode Leger bevrijd werd. Met de joodse verpleegsters kwam terug naar Nederland en woont nu nog altijd in Londen.
Heeft Truus ook geweten, dat Ep Brendel vóór zijn protestactie enkele Duitse soldaten heeft helpen deserteren door hen een oude overal te geven, toen zij zich beneden in de technische ruimte kwamen scheren? Via de achterzijde hebben zij toen een veilig heenkomen gezocht om zo gauw mogelijk ergens onder te duiken.
Heeft Truus elke dag na sluitingstijd via het laddertje op de hoge duikplank ook eten en andere benodigdheden naar de onderduikers gebracht, die in het dubbele dak verborgen zaten? Na zo’n actie werd het laddertje weer het luik ingetrokken, zodat men in het dubbele dak redelijk veilig zat.
Doodsangst
Truus moet in doodsangst geleefd hebben door de vele bommen en granaten, die dagelijks overal mensenlevens kostte en onnoemlijk veel huizen hebben verwoest.
Met de tientallen buurtgenoten in de kelders onder het zwembad wist ze dat een bom op het zwembad de dood van iedereen zou betekenen als het bad met de 600.000 liter water geraakt zou worden. Dan zouden ze allemaal verdrinken. Velen waren zich dat terdege bewust, maar zij hadden vaak geen andere schuilmogelijkheid.
Is Truus er wellicht ook getuige van geweest, dat mevrouw Willems-Smits op 21september 1944 met haar 2 weken oude baby in doodsangst in de kelder van het bad op haar man en zoontje Frans zat te wachten? Haar huis was verwoest. Een pater (Maria Geboortekerk) moest haar toen ook nog vertellen, dat haar man én haar zoontje die dag bij een granaataanval waren omgekomen? Ze verloor alles. Iedereen was kapot van dit bericht, maar niemand kon mevrouw Willems troosten.
Heeft Truus, die in de Johannes Vijghstraat woonde, geweten dat tien joodse gezinnen uit haar straat zijn opgepakt? Ze zijn in de vernietigingskampen gruwelijk om het leven gebracht? Vermoedelijk wist ze dat ze waren weggevoerd, maar is het onder het personeel wel eens onderwerp van gesprek geweest?
Oorlogsslachtoffer
Deze en vele andere vragen en gedachten kwamen in me op, toen ik door dat oude gebouw liep. Truus was een van de duizenden oorlogsslachtoffers. Tienduizenden andere Nijmegenaren moesten met alle lichamelijke en geestelijke littekens na de oorlog de draad weer oppakken. Velen bleven voor hun leven getekend.
Het is tegenwoordig overal erg onrustig in de wereld, maar laten we toch alles op alles zetten om te voorkomen, dat we ooit weer oorlog krijgen."