In de Wijkkrant voor Nijmegen-Oost die vorige week verscheen staat een interessant artikel over verraad in Oost in 1943. Precies 75 jaar geleden dus, daarom besteden we hier ook aandacht aan.
'Aanslag in Oost', tekst: Kor Goutbeek
In weinig Nederlandse steden heeft de oorlog zulke diepe sporen nagelaten als in Nijmegen. Dit jaar verscheen een lijvig werk over verzet en collaboratie in onze Keizersstad. Een gebeurtenis die ik daarin las en zich in Oost afspeelt, wil ik u niet onthouden. Ik heb het ingekort en in mijn eigen woorden naverteld.
Op 13 september 1943 komt een aantal verzetsmensen bij elkaar in het huis van Drogist Poelen aan de Daalseweg nr. 335. (Dit is in het smalle deel van die straat, achter de Coop; in de bocht staat een aantal voormalige winkelpanden, nu studentenwoningen, zie foto, het huis links van de boom) Er is een nieuweling bij de groep die al de nodige verzetsmensen blijkt te kennen in Nijmegen. Zijn naam: Ederveen.
Hij vertelt dat hij via zijn Engelse contacten wapens kan leveren. Twee andere verzetsmensen valt op dat hij aantekeningen maakt tijdens de bijeenkomst, iets dat in verzetskringen sterk wordt afgeraden. Bovendien stelt hij veel vragen. Dat wekt argwaan. Een van de verzetsmannen, De Jonge, schaduwt hem daarom op zijn terugreis naar Amsterdam. In Utrecht blijkt Ederveen over te stappen op de trein naar Den Haag. (In Den Haag zat de SD, de Sicherheits Dienst, de geheime politie van de nazi’s.) In Voorburg wisselt hij van treinstel en op het centraal station in Den Haag gaat hij een telefooncel binnen, zonder te bellen. De conclusie wordt onvermijdelijk: Ederveen is een mol.
De verzetsgroep is het er snel over eens dat deze SD’er te veel weet en dat hij daarom zo snel mogelijk uit de weg geruimd moet worden. Er worden in de loop van die week twee hinderlagen in Nijmegen gelegd, vooral door politiemensen, maar Ederveen komt telkens niet op het verwachte moment opdagen.
Tot 24 september, wanneer er weer een bijeenkomst is belegd in de drogisterij. De drogist is al ondergedoken, een aantal verzetsmensen bewaakt het huis. Ederveen laat in de achterkamer de wapens zien die hij kan leveren. Verzetsman Dobbe pakt een geladen pistool om te bekijken. Ederveen kijkt om zich heen en voelt dat er iets niet pluis is: het huis is leeggehaald, de drogist is er niet en er zijn mensen die hij niet eerder zag.
Plotseling rent hij naar de tuindeuren aan de achterkant van het huis. Op dat moment haalt Dobbe twee keer de trekker over: een kogel ketst af en de andere raakt Ederveen in zijn rug. Hij valt bloedend voorover in de achtertuin, maar even later krabbelt Ederveen al weer overeind en strompelt weg via het smalle steegje tussen de Frans Hals- en Jozef Israëlsstraat. De verzetsmensen durven hem niet te achtervolgen, omdat er getuigen kunnen zijn. Ederveen komt uit op de Tooropstraat die hij oversteekt naar postkantoor & sigarenhandel Otten - tegenover restaurant Klinkklaar. Daar laat hij de politie bellen. Twee rechercheurs zijn onmiddellijk ter plekke, maar Ederveen weet dat het korps veel verzetsmensen telt en staat erop inspecteur Verstappen te spreken, een overtuigd nazi. Die laat Ederveen per ambulance naar het Diaconessenziekenhuis in Arnhem brengen.
De gevolgen van deze mislukte aanslag zijn een enorme klap voor het verzet. In totaal 28 verzetsmensen worden opgepakt en vele andere zullen zich maandenlang gedeisd houden. Een aantal wordt afgevoerd naar concentratiekampen. Vijf verzetsmensen, waaronder vier politiemensen, worden door de nazi’s geëxecuteerd in de duinen op 6 juni 1944 - de dag van de grootscheepse geallieerde landingen in Normandië. Een monument voor hen is te vinden op de Bart Hendriksstraat in het vrij nieuwe wijkje naast de Postweg en achter Café Groenewoud. De straatnamen hier verwijzen ook naar de gevallen verzetsstrijders: Oolbekkink, Marcusse, De Jonge, Beerman en Hendriks.
Nijmegen, collaboratie en verzet. Een stad in oorlogstijd. Lennert Savenije, Nijmegen 2018
Dit lijvige boekwerk van 526 pp. verscheen enkele maanden geleden bij Uitgeverij Vantilt. Het telt vele intrigerende foto’s en boeiende verhalen. Lennert Savenije (1985) is historicus bij de Radboud Universiteit en promoveerde op onderzoek naar verzet en collaboratie in onze stad.