Medio jaren 60 was Nijmegen nog een rustige provinciestad die schuil ging onder een deken van sigarenrook van rooms-katholieke bestuurders en geestelijken. Maar rond 1970 begon alles te kantelen.
Tekst: Kor Goutbeek
Voor het eerst gingen grote groepen arbeiderskinderen studeren - nog meer in Nijmegen dan elders. Er barste een tsunami aan linkse aksie over Nijmegen los. Machtsstructuren moesten veranderd worden & patronen doorbroken! En dat op alle denkbare gebieden: vrouwen, homo’s, opvoeding, onderwijs, derde wereld, oorlog & vrede, arbeid, wonen, rechtspraak enzovoort. Als ik mensen spreek die destijds bij de linkse beweging hoorden, beluister ik vaak nostalgie en verbittering. Want wat is er terecht gekomen van al die idealen? Toch hebben die linkse jaren 70 onvoorstelbaar veel veranderd. De verhouding tussen mannen & vrouwen, ouders & kinderen, leraren & leerlingen, werkgevers & werknemers is veel gelijkwaardiger geworden, kerncentrales zijn gesloten, de Amerikanen trokken zich terug uit Vietnam en milieu is een van de belangrijkste politieke thema’s geworden.
Vier panden in Oost die een rol speelden in dat woelige decennium wil ik hier kort bespreken.
Wilhelminasingel 13 - Studentenbezettingen
De aula van de Katholieke Universiteit Nijmegen werd al in 1968 door studenten bezet, een jaar eerder dan het Maagdenhuis in Amsterdam. (Nu is in de aula van destijds het Karel de Grote College gevestigd.) Er waren hier geregeld bezettingen in de jaren 70. Spandoeken, een vlammend betoog en honderd studenten of meer die weigerden weg te gaan tot hun eisen waren ingewilligd, waren de standaard ingrediënten van een bezetting. Na een aantal dagen kwam de politie de studenten vaak wegslepen, zodat het werk hervat kon worden. In de tussentijd zaten ze op de grond met weelderige kapsels en baarden, zware shag en spijkerjasjes te discussiëren over Marx of Mao. Maar het concrete doel van de bezettingen was vaak een hoogleraarsbenoeming: het moest wel iemand van onverdacht socialistische snit zijn. Op de foto is een protest te zien tegen rechtenprofessor Duynstee, die een prominente rol speelde in de katholieke KVP en daarmee tot het verfoeilijke rechtse kamp behoorde.
Sophiaweg 42 - Fietsen voor Vietnam
Een groep studenten-activisten kraakte begin jaren 70 een enorme leegstaande villa aan de Sophiaweg (die inmiddels is afgebroken. De oprijlaan lag ter hoogte van het huidige nummer 414). Ze noemden hun commune De Kabouteruniversiteit en richtten er een salon, filmstudio, bibliotheek, studiezaal en lezingenzaal in. In de uitgestrekte tuin werd soms met honderd man gegeten - iedereen met idealen was welkom - en ’s avonds waren er soms meerdere feestjes tegelijk gaande. Een van de vele initiatieven was de ‘Universal Church of Life’, die uit de VS was komen overwaaien. Voor een postzegel van zestig cent konden studenten hier dominee worden. Handig, want dan hoefde je niet in militaire dienst en kon je voor half geld reizen door bepaalde Afrikaanse landen. Nijmegen was in één klap vierhonderd dominees rijker.
Een opmerkelijke activiteit van De Kabouteruniversiteit was het bouwen van fietsen voor Vietnam. De Vietcong, de strijders uit Noord-Vietnam, maakten gebruik van tunnels om ongezien Zuid-Vietnam in te komen. Daarbij vielen regelmatig gewonden, maar er was weinig licht onder de grond voor ehbo. Een van de kabouters, Besselink, was een handige techniekstudent. Hij kwam op het idee om een fiets voor artsen te ontwikkelen waarvan de dynamo sterk genoeg was om een ondergrondse operatie te verlichten. Hij maakte ook waterdichte naven en een extra stevige bagagedrager. De fietsen werden in Parijs zelfs officieel aangeboden aan de hoogste Vietnamese onderhandelaar bij de vredesbesprekingen tussen Noord-Vietnam en de VS. Zeker honderd fietsen gingen op transport via de Sovjet Unie en China naar Vietnam. En in 1975 haalde deze commune zelfs filmster Jane Fonda naar Nijmegen om over Vietnam te debatteren in een tjokvolle Lindenberg. Een blijvende herinnering lieten deze jongeren achter in de vorm van O42, het film- en debatcafé waarvoor hier de plannen gesmeed werden.
Pater Brugmanstraat 2 - Anti-autoritaire kresj
De allereerste anti-autoritaire crèche van Nederland verscheen in de straat waar Bomans en Cals woonden als student, de Pater Brugmanstraat. Het imago was slecht. Kleuters die spelen met hamer en spijkers - échte - of anders vonden ze wel ergens een verdwaald glas sherry. Dat was het beeld dat destijds heerste over deze experimentele crèche. Maar mensen die destijds op deze crèche zaten benadrukken dat ouders juist wél betrokken waren bij hun opvoeding. Eerder een beetje te veel zelfs. Ouders die hun kinderen naar een anti-autoritaire crèche lieten gaan, waren meestal net afgestudeerd, of nog bezig met een studie. En maakten volop bewuste keuzes. De omgang met de kinderen moest volgens de officiële visie uit die tijd: 1. De fiksatie van een kind op één ouderpaar tegengaan door het meerdere contactpersonen te bieden. 2. Verhinderen dat de gezagsafhankelijkheid van een kind zich in de karakterstructuur vastlegt. 3. Alle ruimte geven aan creativiteit, bijvoorbeeld in het ontdekken van eigen en andermans lichaam.
Er zijn maar liefst twee documentaires gemaakt over deze crèche: Wij anti-autoritaire kinderen uit 2019 van Killinger en Een andere manier van opvoeden uit 1974 van Voogd&Bromet .
Daalseweg 259 - Wijkkrant/wijkwinkel
Ook onze Wijkkrant komt voort uit de geest van de jaren 70. Wijkbewoners organiseerden verzet tegen de overheid die bijvoorbeeld een hoofdkantoor van een staalconcern op de stuwwal wilde laten bouwen. De Wijkkrant heette in 1972 in typisch links jargon eerst Het Wijkopbouworgaan. Uit dezelfde bewonersparticipatie kwamen de wijkwinkel en de rechtswinkel voort. De wijkwinkel bood hulp bij het invullen van formulieren met betrekking tot huur- en zorgsubsidie, aangiften van de inkomstenbelasting en het doorverwijzen naar de juiste instanties (wat STIP nu doet, zeg maar). Om op juridisch vlak hulp te bieden aan wijkbewoners - met name richting de overheid - werd in samenwerking met de Wijkwinkel de Rechtswinkel Nijmegen-Oost opgericht. Zo’n 20 rechtenstudenten bemannen deze bij toerbuurt. In 2015 is de rechtswinkel verhuisd naar Stip Oost, waar je nog steeds terecht kunt voor juridische hulp.
De auteur heeft veel gehad aan het boek: 70's in Nijmegen, tien krejatieve aksiejaren, samenstelling Hans Timmermans, uitgeverij Vantilt, 2007 (hier komt ook de foto van Sophia-weg 42 uit).