In de bomenbuurt, bovenaan de Hengstdalseweg, kunnen 500 huishoudens tot 7 juli stemmen op het Buurt Energiesysteem (BES), een systeem dat op duurzame wijze voor warmte (water en verwarming) zorgt voor de aangesloten woningen. Zoals bij elke verkiezing zijn er voor- en tegenstanders. Maar wat is BES eigenlijk?
Tekst Karin Veldkamp. Foto’s Hans Hendriks
Duurzaam Hengstdal, Alliander, gemeente Nijmegen en Woonwaarts hebben de afgelopen twee jaar onderzoek gedaan naar het warmtenet voor Hengstdal. Het Buurt Energie Systeem zou hiervoor een oplossing kunnen zijn. Bij BES gaan de woningen voor 85% van het gas af. De overgebleven 15% wordt, op piekmomenten, met gas opgevangen. Het warmteopwekstation, het beginpunt van het warmtenet, komt op het dak van het Erica Terpstra zwembad en het gebouw met de cv-ketel op de grond ervoor. Huishoudens die straks zijn aangesloten op het warmtenet mogen niet méér betalen voor warmte dan mensen met een cv-ketel op gas. Dat is een garantie die de overheid geeft. Maar met de huidige ontwikkelingen in gas en energieprijzen kan er geen concreet bedrag genoemd worden, waardoor het niet duidelijk is voor de huurder wat de kosten in de toekomst zijn.
Bindende handtekening
Als alles doorgaat worden de huurders eigenaar van het warmteopwekstation en tevens klant van het warmtebedrijf. Er wordt dan een buurtcoöperatie opgericht waar alle leden op de jaarlijkse ledenvergadering, meestemmen over de koers van het warmtebedrijf. Maar voor het zover is, kunnen de vijfhonderd huishoudens eerst stemmen. De stemgerechtigden wordt om een bindende handtekening gevraagd. Het BES komt er pas als zeventig procent van de huurders voor stemt. Eenmaal getekend kan je niet meer terug en is er geen keuze meer bij wie je je warmte afneemt.
Ik woon er zelf ook. We moeten van het gas af! Dat klopt. Maar hoe? Ik zou het niet weten, dus een kleine verdieping, met de BES-verkiezingen voor de deur, lijkt me zinnig. De campagne om te stemmen is gedegen aangepakt met informatieavonden, spandoeken en keukentafelgesprekken. De brochure van Woonwaarts geeft informatie, maar ik lees alleen voordelen en niks over nadelen. Zijn die er dan niet? Een aantal buurtbewoners heeft zich de afgelopen anderhalf jaar in de materie verdiept en ook een brochure uitgegeven met veel tekst en heel veel vragen bij het BES. Het is wel ploeteren om er doorheen te komen, maar een duidelijk tegengeluid. Jos van der Hoek vertelt er meer over en Harold de Vries heeft zijn eigen geluid.
Voor iedereen een goed project
Harold de Vries (foto 1) zit, samen met acht andere mensen sinds anderhalf jaar, in de initiatiefgroep Pegasus, allen woonachtig in de aangewezen proeftuin. “Onze insteek is om een betrouwbaar en duurzaam project te krijgen”, legt Harold uit. “Nederland moet van het gas af maar iedereen moet ook ‘warmte’ krijgen en dat moet op een goede manier. Omdat we zelf niet overal verstand van hebben, huren we mensen in voor advies en gaan we kijken bij projecten in het land die al verder zijn met dit systeem, zoals een woonwijk in Didam. De BES is een kopie van Didam, maar met verbeteringen. Wij kijken hoe we het kunnen toepassen in onze buurt. Verder opereren we onafhankelijk. We communiceren natuurlijk met de gemeente, Alliander en Woonwaarts, maar we leunen niet op ze.”
Blijven uitstellen?
Uiteraard ben ik benieuwd naar de visie van de initiatiefgroep en Harold licht die toe. “Vanaf 2026 moeten alle cv-ketels die aan vervanging toe zijn, verwisseld worden door een hybride ketel (warmtepomp) of er komt een warmteopwekstation voor de vijfhonderd huishoudens tezamen. De hybride ketels komen dan op de gevel of in de tuin van elk huishouden. Dat neemt dus meer ruimte in beslag dan een station en het is ook niet mooi op de gevels".
Omdat ik in de brochures van Woonwaarts niks lees over alternatieven vraag ik er Harold naar. "Uiteraard wordt er ook gewerkt aan alternatieve vormen, zoals waterstof, maar dat zie ik de eerste twintig jaar nog niet gerealiseerd. Mensen denken dat waterstof door de huidige gasleidingen kan lopen; dat zou wellicht kunnen, maar tegen die tijd dat we zover zijn met de waterstof zijn de gasleidingen waarschijnlijk toe aan vervanging. Er zijn overigens verschillende vormen van waterstof en bij enkele daarvan komt ook (deels) stikstof vrij, dat maakt het lastig. Wellicht is het over vijf jaar voldoende doorontwikkeld, maar dat kan ook nog veel langer duren. We kunnen niet blijven uitstellen, maar moeten ergens beginnen en het warmteopwekstation kan worden aangepast aan de nieuwste technieken".
We nemen het niet licht op
Hoe gaat het verder als de ja-stemmers zegevieren? “Dan komt er een tijdelijke coöperatie die de offertes gaat aanvragen voor de daadwerkelijke kosten, deze zijn nu zijn nog niet duidelijk omdat de prijzen steeds veranderen. Dan hebben we het over de inkoop van elektriciteit, gas, de aanleg van leidingen en het warmte-opwekstation, de ketels en het onderhoud en de kosten voor een adviseur die de buurtcoöperatie (bewoners) nodig heeft, want de deskundigheid bij bewoners is niet voldoende. Dus de financiële haalbaarheid wordt na de verkiezing onderzocht. Onze insteek is dat we straks niet méér gaan betalen, maar dat weten we pas als er offertes op tafel liggen. Als blijkt dat het niet haalbaar is, dan gaat het project niet door. Gaat het wel door, dan wordt de coöperatie definitief. Voorop staat dat bewoners niet meer gaan betalen dan nu met gas het geval is. Wij nemen het niet licht op. We zijn er voor iedereen en niet voor onszelf en natuurlijk willen we het ook niet voor onszelf ‘verpesten’. We bedoelen het goed voor de wijk. Het BES is er ook niet om mensen over te halen. Iedereen maakt zijn eigen keuze. Als zeventig procent voor BES stemt, dan wordt de eventuele coöperatie eigenaar van het warmteopwekstation. Iedereen uit de buurt kan lid worden en op de ledenvergadering meepraten over besluiten. Er komt een Raad van Toezicht die de coöperatie controleert. Als de coöperatie failliet zou gaan, wijst de overheid een partij aan die het overneemt. Als ik mij hardop afvraag of mensen daar wel op zitten te wachten, meedenken en besluiten over je eigen warmte, reageert Harold duidelijk: “Mensen mopperen als ze niks mogen zeggen en als je wel wat mag zeggen, willen ze niks te zeggen hebben. De een vindt het fijn om mee te praten en de ander niet. Typisch Nederlands.”
BES niet goed genoeg
Jos van der Hoek (foto 2) verdiept zich sinds de jaren zeventig al in duurzaamheid en kijkt anders tegen BES aan. “Ik ben ervoor dat we van het gas af gaan, maar ik vind BES niet goed genoeg. Het zorgt voor warm water en verwarmt ons huis, maar we gaan niet volledig van het gas af, want dat wordt nog gebruikt voor piekgevallen. Daarnaast wordt het warme water opgewekt door pompen die 24 uur per dag met een ventilator draaien op stroom van de elektriciteitscentrale die zijn energie voor 75% uit fossiele brandstoffen haalt. Ook gaan alle huishoudens via inductie op elektriciteit koken. Dus voor de lange termijn is het helemaal niet duurzaam en ook niet houdbaar omdat de centrales nog jaren op gas (50%), kolen en biomassa draaien. Uiteindelijk is het belangrijkste doel een reductie van CO2-uitstoot, maar dat zie ik niet terug in de plannen. Daar komt nog bij dat de ventilatoren een brommend geluid maken. Dat is niet fijn voor omwonenden. Er zijn ook pompen met stille PVT-zonnepanelen, die dertig procent minder stroom verbruiken waardoor de energiekosten voor de bewoner lager zijn. Sowieso is nog onduidelijk wat de betrokken huishoudens uiteindelijk gaan betalen. De kosten van reparatie en onderhoud van BES komen na vijf jaar voor rekening van de bewoners in plaats van de huidige situatie waarbij de woningstichting het onderhoud van de cv-ketel voor zijn rekening neemt. Voor mij is het niet duidelijk waarom de kosten van BES niet doorberekend zijn voordat mensen gaan stemmen. Prijzen fluctueren altijd, maar een algemene kostenraming moet toch gemaakt kunnen worden”.
Te veel onbeantwoorde vragen
“Een ander punt is dat het warme water door geïsoleerde buizen wordt gepompt. De buizen worden nieuw aangelegd; afhankelijk van het woningtype kan dat door de tuinen van bewoners zijn. De buizen worden geïsoleerd met een soort piepschuim, maar het is niet duidelijk wat dit isolatiemateriaal doet, als het jarenlang in de grond zit. Hier is geen milieu-effect-rapportage op gemaakt. De kans is aanwezig dat deze isolatie in de loop der tijd verpulvert, waardoor de kwaliteit van het grondwater gevaar loopt, denk daarbij aan microplastics in zee. Ook wordt de wortelgroei van tuinplanten beïnvloed en kunnen de tuinen wel in de oorspronkelijke staat worden teruggebracht? Opgeteld zijn er nog veel vragen die niet worden beantwoord en ik mis een objectieve beoordeling van een onafhankelijk specialist”, gaat Jos rustig verder. “Er zijn door Woonwaarts, Alliander en gemeente mooie brochures uitgegeven waarin een afweging van zowel de positieve als negatieve kanten ontbreekt. Huis aan huis komen woonbegeleiders langs, de zogenaamde keukentafelgesprekken, om vragen van bewoners te beantwoorden met eenzijdige kennis. Bewoners kunnen dan ter plekke de akkoordverklaring (het stembiljet) tekenen. Met een akkoord geef je als bewoner je eigen regie op, omdat je niet meer kan switchen van leverancier. Bij deze campagne hoort een grote mate van zorgvuldigheid en die kom ik helaas niet tegen. Ook vraag ik mij af waarom een proeftuin wordt uitgevoerd in een wijk met bijna alleen maar sociale huurwoningen en de minst draagkrachtige bewoners van onze samenleving. Is dat een makkelijke prooi?”
Boterzacht
Met het oprichten van een coöperatie gaan bewoners zelf beslissen over hun eigen warmte. Ik ben benieuwd hoe Jos daar tegenaan kijkt: “Dat vind ik een lastige. Een coöperatie die uit bewoners bestaat, brengt ook risico’s met zich mee. Als bestuursleden vaak wisselen, dan verlies je steeds kennis en/of de klad komt erin, terwijl continuïteit van groot belang is. Het is een boterzachte structuur".
