Bart Willers en Hester van Male zijn schaapherders van beroep. Met hun kudde Op Dreef, bestaande uit stamboekschapen van het ras Kempisch Heideschaap, begrazen ze het gebied tussen het Bergerbos in Afferden in Noord-Limburg en de Huissensedijk in Arnhem-Zuid. Hun schapen worden ingezet voor ecologisch landschapsbeheer.
Tekst: Wilmy Smeets, fotografie: Marc van Kempen
De kudde heeft geen vaste standplaats, waarbij ze wel vaste overnachtingsplekken hebben, zoals het terrein van de Waldboeren aan de Postweg in Berg en Dal. Hun route leidt onder andere dwars door Nijmegen. Leuk om te zien hoe de dieren knabbelen in bermen, snuffelen aan auto’s en op elkaar letten. Schaapherder zijn is niet alleen maar op je kudde passen en ermee wandelen van het ene naar het andere natuurgebied. Wat komt er allemaal kijken?
“Wandelen met je kudde is een van de leukste dingen van ons beroep”, vertelt Bart. “Gemiddeld wandelen we 12 à 13 kilometer op een dag, tot maximaal 20, in een tempo van 5-6 km per uur. Het mooiste is wandelen in de bossen. Leuk is de route langs de Waalkade richting Ressen en over de Snelbinder. De schapen kennen de route en laten dat merken, zo vinden ze de Snelbinder saai omdat er niets te knabbelen is en gaan ze in de bocht bij Kronenburg Park richting station liever rechtdoor onder de tunnel, want ze weten dat er in de buurt grasland is. De reacties onderweg zijn het leukst, zoals van mensen die in hun auto worden omringd door schapen. Tijdens het wandelen in bebouwde kom zorg je dat de dieren veilig kunnen oversteken. Daarvoor moet je altijd met zijn tweeën zijn, de een gaat voorop en houdt verkeer tegen, de ander loopt achteraan om overzicht te houden. De herdershonden, twee bordercollies, letten mee op of er geen dieren achterblijven. Meestal gaat alles goed. We merken wel dat het drukker wordt en mensen ongeduldiger. Soms zijn er weggebruikers die willen vervelen en met opzet te laat remmen, ook hebben we wel eens per ongeluk kerstlampjes meegetrokken in een tuin. We tellen onze schapen niet, dat is niet te doen. Er zijn een paar zwarte schapen die we wel tellen en als we er een missen, weten we dat er meer schapen zijn achtergebleven en gaan we ze zoeken. Ook als de hond te lang wegblijft, weten we dat er iets is. De dieren reageren op elkaar, oudere schapen zijn wat relaxter, sommige zijn goede volgers en lopen voorop als leidschaap. Enkele leidschapen geven we een naam, daar reageren ze ook op.”
Hamels zorgen voor rust in de kudde
Als herder moet je kennis hebben van veel zaken, zoals schapengezondheid, het gedrag van de schapen, natuurbeheer, ecologisch landschapsbeheer, intensief of juist voorzichtig begrazen, afrasteringen plaatsen. Je maakt planningen voor het begrazen, hebt contact met opdrachtgevers, bepaalt de route. “We zijn mobiel, gemakkelijk in te zetten en je kunt met de schapen in moeilijk toegankelijke natuurgebieden komen. Bij planmatig begrazen laat je in sommige jaargetijden mild begrazen vanwege bloemen en op andere plekken juist intensief, bijvoorbeeld in heidegebieden. Ook houd je rekening met hitte”, licht Bart toe. Schapen scheren gebeurt onderweg, op een geschikte plek waar stroom en beschutting is. Het hele jaar is de kudde buiten, de graastijd is van begin maart tot rond de jaarwisseling. De schapen hebben goed kruidenrijk gras nodig en gedijen het beste op schrale grond zoals heide. Door het grazen krijgen kruiden een kans en zo zorgen de schapen zelf voor het in stand houden van kruidenrijk gras, een mooi circulair proces!
Beiden zijn het vak ingerold. Bart heeft biologie gestudeerd, is als ecoloog bij Landschapsbeheer De Wassum begonnen en heeft daar het vak van schaapherder geleerd. Hester heeft de tweejarige vakopleiding tot herder bij Helicon gevolgd. Vanaf 2018 hebben ze samen een eigen kudde met zo’n 450 schapen van verschillende leeftijden, van lammetjes tot ooien van 10-11 jaar. Lammetjes zijn er niet elk jaar, dat hangt af van de ‘verversing’ die nodig is. Ooilammeren worden gehouden voor de aanwas. Ramlammeren worden soms in een aparte kudde gehouden voor de begrazing, soms worden ze gecastreerd en blijven in de kudde. “Gecastreerde rammen, ofwel hamels, zijn heel mak en zorgen voor rust in de kudde. Het zijn goede leiders, ze zijn niet schrikachtig en heel aaibaar, ze blijven lang in de kudde en maken ons werk extra leuk”, vertelt Bart, “Wij zijn gehecht aan onze dieren en de dieren aan ons!” Zo worden oude schapen nog zo lang mogelijk meegenomen. Gebitsproblemen en gebitsslijtage zijn vaak de oorzaak als een schaap te oud wordt om nog mee te kunnen grazen.
Opdrachtgevers voor begrazen zijn gemeenten, particulieren met grote terreinen en Staatsbosbeheer. De meeste opdrachten komen elk jaar terug en enkele zijn vastgelegd in een meerjarencontract. Naast herder is Bart ook adviseur voor opdrachtgevers buiten de regio. Hij schrijft begrazingsplannen en coacht herders. Wol wordt ook weer een inkomstenbron. “Je kunt aan de wol zien wat een schaap heeft gegeten” vertelt hij, “hoe meer structuurrijk en voedselarm een schaap eet, hoe fijner en zachter de wol is”.
Niet alle schapen kunnen in een kudde mee, het hangt af van het karakter en het kudde-instinct. Schapen bij een schaapskooi horen vaak bij een stichtingskudde, gehouden vanuit cultuurhistorie. Schapen in weilanden worden meestal gehouden voor vlees en melk. Door fokprogramma’s hebben ze geen sterk ‘kuddegevoel’ meer. De schapen van Op Dreef zijn genetisch anders en getraind om mee te lopen. Het ras heeft een lange staart en lange poten waarmee ze goed vooruit kunnen op vele soorten terreinen.
Wolf
Bart was eerst enthousiast over de terugkomst van de wolf in de natuur, maar merkt dat er steeds meer maatregelen nodig zijn om problemen te voorkomen. Zo moeten de mobiele afrasteringen tegen wolven veel hoger en dichter zijn, wat ze zwaar maakt, en dat is flink sjouwen! Aanwezigheid van wolven in een gebied geeft angst en stress bij schapen. Zwervende wolven zijn het gevaarlijkst, vertelt Bart. Ze pakken aan prooidieren wat ze pakken kunnen. Probleemwolven ontstaan mede door toedoen van mensen die wolven voeren en zo de natuurlijke angst voor mensen verstoren. Als beheerder heb je weinig in handen, behalve schrikdraad onder spanning, zodat wolven en andere roofdieren leren uit de buurt te blijven. Er wordt nu gesproken over een paintballgeweer als maatregel. Voor de toekomst ziet hij de opmars van de wolf dan ook als probleem voor het vak. Positief is dat de vraag voor begrazen van gebieden van overheden en particulieren groeiend is. Het beroep is fysiek zwaar, maar dat is niet erg als je een goede conditie hebt.
Op Dreef organiseert soms activiteiten voor publiek. En de schapen gaan af en toe zelf op bezoek, bijvoorbeeld bij een tehuis met dementerende ouderen. Ook doet Op Dreef meestal mee aan de jaarlijkse Landschapsparade in Berg en Dal. Foto’s en filmpjes kun je vinden op hun Facebook-pagina.
