Geboren, getogen, uitgevlogen en sinds een kleine 10 jaar weer geland in Nijmegen-Oost. Generaal buiten dienst Peter van Uhm maakt momenteel samen met Mart de Kruif furore als podcastmaker en spreker in theaters over de huidige militaire conflicten in de wereld.
Tekst: Anna Bakker, fotografie: Hans Hendriks
Mijn eerste ontmoeting met Peter van Uhm (67) was zo’n 10 jaar geleden toen ik in de avond mijn hond uitliet. Vlak voor mijn ogen zag ik hoe een man plotseling wegdook achter een geparkeerde auto en daar gebukt bleef zitten. Maar, zag ik dat nou goed? Was dat niet onze voormalige commandant der Nederlandse strijdkrachten die zich daar zo verstopte? Voor een verbaasde blonde labradorpuppy die, met een scheef koppie, braaf bleef wachten, ook al zag hij zijn baasje niet meer? Een kort knikje volgde – ja, hij was het – en ik ging verder met het rondje met míjn hondje.
Vele rondjes en knikjes verder zit ik samen met wijkkrantcollega Karin Veldkamp tegenover Peter voor een interview. We zijn benieuwd naar de man die het huidige hectische wereldtoneel tot een actueel en toegankelijk onderwerp weet te maken. Daarmee wekelijks duizenden mensen aan zich bindt met de podcast Veldheren, én het theateroptreden, dat hij samen met luitenant generaal buiten dienst Mart de Kruif maakt.
Wat was de aanleiding om met die podcasts van start te gaan?
‘Dat begon eigenlijk op het moment dat, na de inval in Oekraïne, ik nogal wat mensen in de media zag – politici en wetenschappers – die riepen: we zijn wel naïef geweest. Nee, dacht ik toen bij mezelf, je hebt bewust andere keuzes gemaakt. Zeg nou gewoon waar het op staat! En dat zag ik vaker gebeuren. Een voorbeeld. Op een gegeven moment waren er Oekraïense mensen te gast bij het programma Op1, waaronder voetballer Levchenko. Zijn vraag was: waarom stelt de Navo geen no-flyzone in voor Oekraïne? Jullie moeten ons daarmee helpen. Thuis vanaf de bank zag ik dat de mensen daar aan tafel op die vraag wat besmuikt zaten te lachen. Dan komen wij ook in de oorlog, zag ik ze denken. En ík dacht juist: zeg die man nou gewoon wat de consequentie is van wat hij vraagt! Maar dat deed niemand. Dus toen ben ik een keer naar Op1 gegaan en heb daar uitgelegd dat, als deze mensen uit Oekraïne een ja zouden krijgen als antwoord op die vraag, dat zou betekenen dat de derde wereldoorlog in hún land tussen hún bevolking wordt uitgevochten.’
Enige zendingsdrang om dingen goed te zeggen is Peter niet vreemd, dus toen een mediabedrijf het idee opperde om samen met Mart de Kruif een podcast te maken kreeg dat al snel vorm. Beiden waren het er wel over eens dat er ruimte was voor een betere duiding, met name over wat er militair speelde.
‘Dus wij zeiden: Laten we tien pilots doen en daarna zien we wel of het tot iets leidt. Nou, dat bleek wel in een behoefte te voorzien, elke week 50.000 tot 70.000 luisteraars. Sindsdien nemen we één keer per week, in een studio hier aan de Oranjesingel, de podcast Veldheren op.’
De heren formuleerden wél een aantal uitgangspunten voor ze begonnen: de verhalen moeten voor iedereen toegankelijk zijn, dus achter een betaalmuur wilden ze niet. Sterker nog, de inbreng van luisteraars is welkom, dus kom maar op met jullie vragen!
En hoe kwamen jullie zo in het theater terecht?
‘Door het succes van de podcast kregen we van het mediabedrijf de vraag of we er wel eens over gedacht hadden om het theater in te gaan. Nou, ik had met mijn eigen theatercollege al vaker op het podium gestaan en dat was hartstikke leuk geweest. Onze hulphond nam ik gewoon mee. Ja, zo'n boef ben ik dan ook wel.’
Inmiddels zijn de twee mannen acht voorstellingen van anderhalf uur verder en staan er nog bijna vijfentwintig gepland, grotendeels uitverkocht. In de eerste helft vertellen ze wat, de andere helft is voor het publiek. De zalen vullen zich met podcastluisteraars, militairen of oud-militairen, maar vooral mensen die bezorgd zijn.
Welke vraag hoor je het meest?
‘Wat vindt u van de dienstplicht? Nee! Ik maak geen grap. In mijn eigen theatercolleges werd die vraag ook al vaak gesteld. Nou, Mart en ik zijn fervent tegenstander van de militaire dienstplicht. Maar wij zijn wél groot voorstander van de maatschappelijke dienstplicht. Defensie kan daar onderdeel van uitmaken. Maar, weer zoals vroeger, drie van de tien jongens en de meisjes niet, daar zijn we geen voorstander van. Dat is gewoon niet rechtvaardig.
Ik heb met veel politici een discussie over die dienstplicht gevoerd. Dan vroeg ik aan ze: ‘Kunnen we het er over eens zijn dat we de jeugd van tegenwoordig moeten leren dat de samenleving er niet alleen voor hun is, maar zij ook voor de samenleving? Mee eens, hoorde ik dan, maar als ik aan ze vroeg, ‘En wat ga jij er in de politiek mee doen?’, werd het bij een hoop partijen stil.’
Voor de duidelijkheid, Peter is niet negatief over onze jeugd. Met het gros van hen gaat het gewoon goed. Zeker gezien het aantal initiatieven vanuit de jeugd om iets bij te dragen aan de samenleving.
‘Maar ik zie wel dat de hedendaagse jeugd het momenteel moeilijk heeft. En daarbij kan het helpen als je gewoon dingen voor anderen gaat doen. Wat ook meespeelt: vroeger had je een duidelijke verticale verzuiling in de samenleving: de protestanten, de katholieken, de communisten, et cetera. Maar nu hebben we een horizontale verzuiling. Dus waar komt de boerenzoon uit de Ooij nu nog de rijkeluiskinderen uit het Gooi tegen? Die treffen elkaar niet meer! Maar als je ze allemaal in een maatschappelijke dienstplek laat werken, komen jongeren uit alle lagen elkaar weer tegen en ontdekken ze dat dat allemaal helemaal niet zo anders is, en vervagen die grenzen een beetje.’
De bezorgdheid over de veiligheid in de wereld springt er ook altijd weer uit bij de vragen, vertelt Peter. Komt er een Derde Wereldoorlog? En wat gaat er in Amerika gebeuren?
En maak je jezelf zorgen?
‘Ja, wij hebben geen kristallen bol! Mart en ik kunnen hooguit met de beste kennis die wij nu hebben, duiden wat er gebeurt. Het zal dan misschien niet zo snel op een Derde Wereldoorlog uitlopen, maar als we kijken naar het grotere geheel dan zie je wel dat er iets aan de hand is in de wereld. Eén van mijn uitspraken is dat de mens leert van de geschiedenis. Maar de mensheid leert knap slecht. We maken iedere keer weer dezelfde fouten. En we weten van de geschiedenis dat als de machtsbalans in de wereld aan het verschuiven is, we met z’n allen heel erg moeten opletten.’
En die is echt omgeslagen ziet Peter. Rusland is anders dan vroeger veel meer afhankelijk van China. Vooral wat betreft de inkomsten uit gas, olie en aluminium waarmee ze de oorlog financieren. ‘Maar vrienden zijn ze niet. Of het moet iets zijn van ‘De vijand van jouw vijand is jouw vriend’. Beiden kijken nu afwachtend hoe lang het Westen Oekraïne blijft steunen. En als die hulp nu stopt zullen zowel China als Rusland daarin zien: als je maar lang genoeg tegen het Westen volhoudt, dan win je het wel. En dat signaal moeten we niet afgeven.‘
‘Poetin doet wat hij zegt. Alleen, hij doet niet alles wat hij zegt. Maar wat hij doet, heeft hij ooit gezegd. Jaren geleden al heeft hij gezegd dat hij de grote historische fout van het uiteen vallen van het grote Russische Rijk ging rechtbreien. Dat Oekraïne zich langzamerhand tot een democratisch voorbeeld in de regio ontwikkelde vormde daarin een bedreiging. Bij de invallen in Transnistrië, in Georgië, de Krim en in het oosten van Oekraïne riepen we vanuit Europa allemaal, mag je niet doen, je krijgt sancties. Maar verder deden we niks. In de Baltische landen zeggen ze nu: over drie jaar zijn wij aan de beurt. Of dat reëel is? Ik kan niet in het hoofd van Poetin kijken. Maar wat wel reëel is, is de angst van de mensen daar. Ik zou het ook hebben als ik daar zou wonen.
‘Als Europa kunnen wij Oekraïne op financieel en economisch vlak best helpen. Op militair vlak met hulp van Amerika. In de Europese buitenlandpolitiek vraagt dat wel om meer eenduidigheid. Dus in mijn ogen kan het niet anders dan dat we in Europa naar een ander bestel toe gaan. Je kunt niet met zoveel landen unaniem dingen blijven besluiten. Terwijl die landen zelf thuis ook nog een democratie hebben. Dan denk ik weleens aan Churchill die daarover een mooie uitspraak heeft gedaan: Democratie werkt niet, maar er is niks beters.’
Over onze eigen politiek gesproken: die ochtend stond er, medeondertekend door Peter van Uhm, een open brief aan onderhandelaar Plasterk. Daarin een fikse waarschuwing ten aanzien van de Russische expansiedrift, met daaraan gekoppeld het advies toch vooral vast te houden aan de Navo norm van twee procent aan defensie. Ook een andere aanbeveling in de brief die Peter aan zijn hart gaat: ‘Vergeet nou vooral ontwikkelingssamenwerking niet. Je moet mensen daar helpen waar de problemen zijn. Als je dat niet goed op orde hebt, dan krijg je alleen maar meer vluchtelingen hier.’
De afgelopen tijd valt de term oorlogsmoeheid. Wat zegt je dat?
‘Mensen krijgen dagelijks zoveel mee van de ellende in de wereld maar dat moet je niet allemaal op jezelf of op jouw land betrekken. Toch zou ik het bijzonder betreuren als wij oorlogsmoe worden in de zin dat we onze handen van Oekraïne aftrekken. Ik snap best dat je niet iedere dag op het journaal dit wil horen. Maar je moet je wel blijven beseffen, dat daar momenteel ook voor onze waarde wordt gevochten. Wat je hier kunt doen is dat je in ieder geval de verantwoordelijkheid neemt te gaan stemmen. En anders moet je in ieder geval vier jaar je mond dicht houden. Ik heb in landen als Irak, Afghanistan, in Libanon gezien dat mensen uren moesten lopen en in de rij staan om hun stem uit te brengen. En hier zijn we te beroerd om naar het schooltje in de buurt te lopen!
Op 4 mei 2013 heb ik op de Dam een toespraak mogen houden. Daar heb ik toen gezegd dat in dienen de oplossing zit. Niet vanuit het ik en het zij, maar vanuit het wij ontstaan de goede dingen. Of het nou bij defensie, in het onderwijs of in de zorg is. Welke keuzes maak jij? Maar draag bij aan die samenleving!’
Een boek dat Peter inspireert is The People vs.Democracy van Yascha Mounk. ‘Hij laat zien dat de problemen in de hedendaagse samenleving met maar drie dingen op te lossen zijn. Eén, het verschil tussen arm en rijk moet echt kleiner worden. Twee, mensen moeten het gevoel krijgen dat ze ergens bij horen, dat er iemand voor ze zorgt, om ze geeft. En drie, we moeten leren omgaan met social media. De discussie over arm en rijk is nu echt gaande, er zijn zelfs rijken die zeggen: laat mij maar meer belasting betalen. Dat is een begin. En wat social media betreft heeft de EU nieuwe regels opgesteld, dus dat besef begint ook te komen.
AI
En dan is er ook nog het fenomeen AI. ‘Weten jullie eigenlijk wat dat betekent?’ vraagt Peter ons. ‘Uh, ja, artificial intelligence.’ ‘Mis! Animal Intelligence!’
En zo voert de blik, die tijdens het interview langzamerhand over de hele wereld reisde, terug naar de man die daar in de avond achter een auto dook. Die puppy bleek dus Sandertje te heten, door Stichting Hulphond bij Peter en zijn vrouw Inge geplaatst om op te leiden. Een heel ander verhaal, dat te lezen zal zijn in de Wijkkrant van maart.
