Na 95 jaar kan geloven en bidden niet meer in de kerk van Berg en Dal. Op 5 februari jongstleden is de laatste dienst gehouden en ‘Het Allerheiligste’ de kerk uitgedragen. Dat eigen kerkgebouw is fel bevochten. Voor die tijd moesten gelovigen naar de kerk in Beek. Elke keer die steile Holleweg af en op, in weer en wind, zomer en winter.
Tekst: Wilmy Smeets, foto's: Marc van Kempen
Toon Hermans
Na veel aandringen komt er de eerste dorpskerk, een kapel bij het naastgelegen klooster. Veertig jaar later wordt de huidige kerk gebouwd en in 1967 geopend. Ze is ingericht met schilderijen, beelden en glas in lood van – toen - jonge kunstenaars. Zij hebben in eigentijdse taal het geloven uitgebeeld. Het ontwerp van het interieur is gericht op de menselijke ontmoeting, alle stoelen staan in een soort van cirkel om het altaar, heel modern in die tijd. Lekenpreken waren in de jaren 70 heel populair, in zowel de kerk van de Heilig Landstichting als ook die van Berg en Dal. Onder hen Toon Hermans en Ruud Lubbers. Die lekenpreken trokken veel kerkgangers.
De menselijke ontmoeting en de eigentijdse taal is onverminderd het belangrijkste om ook vandaag de dag mensen aan je kerk te binden. Het is een van de speerpunten van Jacques Grubben, pastoor en leidinggevende aan de parochie Heilige Drie-eenheid, één van de twee parochies in Nijmegen. Zijn parochie bundelt acht geloofsgemeenschappen van Malden tot Berg en Dal, met zeven eigen kerken en een paterskerk. Zijn woning is letterlijk verbonden met het kerkgebouw van de kerk O.L. Vrouw van het Heilig Hart in Berg en Dal. Hoewel Jacques Grubben ruim vier jaar in Berg en Dal woont, voelde hij al snel dat Nijmegen-Oost de geest van een volkswijk heeft waarin de onderlinge betrokkenheid groot is. Hij heeft er zijn favoriete bakker.
Ik vraag hem hoe hij het beleefd heeft, die laatste eredienst op 5 februari. “De voorbereiding was intensief, ik was een beetje gespannen, we wilden het goed en waardig afsluiten. Het was een mooi afscheid met verbondenheid tussen veel verschillende partijen”, vertelt hij. “Tijdens de aansluitende borrel hebben we verdriet kunnen delen, herinneringen opgehaald en over de toekomst gesproken. Juist mijn rol als pastoor kwam heel sterk naar voren die dag. Maar het doet ook pijn. Het kerkgebouw is nu een gewoon gebouw, heeft geen ziel meer, is letterlijk en figuurlijk leeg. Hebben de mensen daarvoor zo hard gestreden 95 jaar geleden? Wat zouden de oprichters hiervan vinden?”, vraagt hij zich hardop af.
Economisch onderlegde priester
Ik merk dat Grubben dingen goed kan vertellen vanuit de context en beredeneren vanuit de breedte. Behalve theologie en filosofie aan de priesteropleiding in Den Bosch heeft hij ook een economische studie afgerond in Tilburg en jarenlang gewerkt in de financiële sector. Dat maakt hem een bijzondere pastoor. Hoewel hij heel prettig heeft gewerkt in de beleggings- en vermogensbeheerwereld, vindt hij in deze baan het antwoord op zijn terugkerende levensvraag ‘wat wil ik het liefste doen’.
Het is tegenwoordig geen makkelijke baan, priester zijn. Anders dan in Duitsland en België, ontvangen parochies in Nederland geen subsidie Enerzijds ben je bezig met inkrimping en fusies, anderzijds met visieontwikkeling. Grubben heeft te maken met sluiting van kerken, oplopende kosten, dalende inkomsten, vermindering van het aantal kerkgangers, vrijwilligers en priesters. “Als de eigen kerk sluit, moeten mensen op zoek naar een andere kerk waar ze zich thuis voelen. Dat betekent soms dat ze niet meer gaan. De daling van kerkbezoek komt verder door secularisatie en kleinere gezinnen. Verder worden in gezinnen en op scholen jonge mensen minder opgevoed in geloof, ze doen minder geloofservaring op. In de lessen op school is er tegenwoordig ook ruimte voor andere geloven en dus minder tijd voor het christendom. Kortom, de plaats van het geloof in de levens van mensen is minder en anders geworden”, licht hij toe. “Sluiting van kerken is een lang proces, er moet een gegronde reden zijn, niet alleen maar geld. Mensen houden graag vast aan het oude en proberen een kerk tot het laatst open te houden. Hun levensverhaal is gekoppeld aan een kerkgebouw, denk aan trouwen en uitvaarten. Maar je moet de kerk ook zien als een soort bedrijf. Het aantal vrijwilligers en personeel droogt op, voor de gebouwen heb je te maken met onderhoud en duurzaamheidseisen, de financiën en kosten. Soms is sluiting dan onvermijdelijk
Luisterende kerk
Is het geloof en de katholieke kerk een zinkend schip, vraag ik hem. “Nee”, antwoord hij beslist. “Maar de kerk moet meer aansluiten bij de huidige tijd. Dat eigentijdse, dat zoveel mensen naar de kerk trok in de jaren 70, geven we nu vorm door een ‘luisterende’ kerk te willen zijn. Dat brengen we in praktijk door in gesprekgroepen te praten en na te denken over onze kerk en maatschappij. En door misteksten te hertalen, dichtbij het dagelijks taalgebruik te brengen, bijvoorbeeld ‘Gij’ is nu ‘u’, een ‘preek’ nu een ‘overweging’. In de dienst verbinden we het geloof met het dagelijks leven, bij wat mensen voelen en ervaren. We maken de diensten interactiever en misteksten afwisselender en levendiger, zonder de boodschap aan te tasten. Ik wil graag dat de mensen weer écht luisteren en meedoen. Wat mij opvalt, is dat jongeren meer met biechten bezig zijn dan ouderen. Biechten staat tegenwoordig voor verzoening met jezelf of met anderen en ook God, voor in gesprek zijn over gedachten, gevoelens, gedrag. Die rol van luisteren en geestelijk begeleiden past me goed. Ik heb veel lesgegeven in mijn vorige parochie Boxtel, veel nagedacht samen met leerlingen en studenten. Die gesprekken gingen over vragen over en vraagtekens bij geloof, luisteren naar meningen van anderen, je openstellen, kennis opdoen over geloof. Een voorbeeld is de vraag van een leerling hoe Titus Brandsma zijn gevangenschap volhield, wat inspireerde hem? Zo praat ik nu ook met kinderen tijdens de kinderkampen van de gemeenschap Emmanuel. Die gesprekken gaan over een dierbaar persoon of dier verliezen, snoep pakken, ruzie, vriendjes. Ik geef tegenvoorbeelden, we zijn samen even stil, steken een kaarsje aan.”
“Door de fusies die er al geweest zijn, hebben we inmiddels een heel diverse kerk en verschillende manieren van vieren. We houden rekening met het publiek per kerk en benutten elkaars sterke kanten, zo is binnen onze parochie de Cenakelkerk goed in kindernevendiensten en de kerk in Dukenburg goed in oecumenische vieringen. Parochianen uit Berg en Dal gaan vanaf nu veelal naar de Cenakelkerk of de kapel van de paters Dominicanen van het Mariaconvent, die zijn het dichtste bij.”
Herinneringsboekjes zijn te verkrijgen bij de pastorie aan de Oude Kleefsebaan 123a.
Foto's: © Marc van Kempen Fotografie
Bij interesse in de foto kunt u contact opnemen via:
www.marcvankempenfotografie.nl
No use allowed without permission
Online/offline/commercial