“Als niemand het doet, wie doet het dan wel?” - Nee, geen Cruyff aan het woord! Maar wel een kreet van diepe bezorgdheid, uit het hart van Jaap Mooi, gericht aan de bewoners van Nijmegen Oost. En die gaat over zijn grote wens om opvolgers te vinden voor de traditionele herdenking van de oorlogsslachtoffers in Nijmegen-Oost in november, met name die van Truus Mast.
Tekst Anna Bakker, foto Marc van Kempen
En dat terwijl het hele pakket wat Jaap betreft zó overgenomen kan worden. Het draaiboek is er, het monument, de man die geluid en stoelen verzorgt, de kransenstandaard is beschikbaar, de medewerking - lees ook: subsidie - van de gemeente is toegezegd, alle benodigde connecties zijn voorhanden en op de hoogte. Maar wie o wie neemt de organisatie op zich?
Jaap groeide op in Oost, in de Van Beethovenstraat. Hij maakte de mooie en nare kanten van het leven in de wijk mee, de oorlog tekende ontegenzeggelijk zijn jeugd. Met het ouderlijk gezin woonde hij pal tegenover het zwembad, vrij nieuw nog in die tijd. Mazzel voor dat opgroeiende joch, dat in de zomer in zijn zwembroek de straat overstak om een duik in het bad te nemen.
Een pikzwarte dag daarentegen was 10 november 1944. Na de bevrijding in september dat jaar, kreeg Nijmegen het in de zes maanden die daarop volgden zwaar te verduren als frontstad. De wijk Nijmegen-Oost - vanwege haar strategische ligging- en haar bevolking werd dagelijks, vaak en veel, bestookt met granaten en bommen die het Duitse leger vanuit Arnhem afvuurde.
Op die tiende dag van november trof zo'n granaat een Amerikaanse legertruck die voor het zwembad geparkeerd stond. De granaatscherven ketsten af op de truck en schoten door naar binnen in het zwembad. Terwijl in de catacomben van het zwembad bewoners schuilden, op de vlucht voor de beschietingen, zat op dat moment de 15-jarige Truus Mast achter de kassa.
In de hectiek die direct volgde op de aanslag, kroop de zevenjarige Jaap door de menigte naar binnen in het zwembad om te zien wat er gebeurd was en was er zo direct getuige van dat Truus Mast en twee Amerikaanse soldaten het leven daarbij hadden gelaten. Een beeld dat hem nog steeds in zijn greep houdt.
Het gebeurde zette Jaap er toe aan om vanaf de negentiger jaren activiteiten te organiseren om stil te staan bij deze aanslag. Zo kwamen betrokkenen bijeen en verscheen ter nagedachtenis een plaquette aan de gevel van het zwembad, die later na de sloop van het zwembad weer een plek kreeg in wat toen in de volksmond de Groene Parel genoemd werd. Daarnaast maakte Jaap zich sterk om de naam van Truus Mast aan dit nieuwe park te verbinden, om zo de herinnering aan haar levend te houden. Met succes. Een jaarlijks terugkerende traditie nu is de herdenking in november, waar sinds een paar jaar ook de opgespoorde familie van Truus Mast bij aanwezig is.
Waarom dat herdenken zo belangrijk is? "Er mag nooit vergeten worden wat er in die tijd gebeurd is. Dat geldt ook voor de huidige inwoners van Nijmegen-Oost, dat zij weten en aan hun kinderen doorgeven wat daar in het verleden allemaal gebeurd is. Dat nooit meer mag gebeuren dat een volk op die manier geknecht wordt, fascisme en nationalisme zo'n grote rol in het leven gaan spelen. Zo heb ik met eigen ogen gezien hoe de Hitlerjugend hier door de straten liep, die joelende meute, en daarna in de Heydenrijckstraat allemaal huizen in brand stak. Je ziet nu een herhaling in Oekraïne, waar een vrij volk zomaar wordt aangevallen en massaal op de vlucht moet. Voor nog steeds zo'n ideaal van één groot rijk.”
“Terugkijken in de geschiedenis, elke keer weer, leert ons ook te kijken in de toekomst. Voor de kinderen in Nijmegen-Oost moet die zo zijn dat ze vrij en veilig kunnen spelen, en niet dat ondertussen de granaten om hun oren vliegen, zoals ik dat als kind heb meegemaakt.”
Wat ook zeker niet vergeten mag worden volgens Jaap, is dat het onze eigen inwoners van Oost waren die hun leven hebben gelaten voor anderen. Ook voor hun nakomelingen is die oorlog van toen niet ver weg en het herdenken daarom zo belangrijk.
Terug naar de tijd van nu en de hartenkreet van Jaap. Afgelopen jaar stonden Bart Janssen – met een indringende toespraak - en Rob Jaspers Jaap nog terzijde met de organisatie van de herdenking. Maar de tijd is gekomen voor een nieuwe lichting. "Ik zou zo graag zien dat er in Nijmegen-Oost een aantal mensen opstaan en de fakkel overnemen en jaarlijks even stil staan bij de oorlogspijn van Oost.”
10 november, de dag van de aanslag op het zwembad én de herdenking staan niet op zich. Al groeide Truus in de loop van de jaren uit tot het symbool van alle burgerslachtoffers die in Nijmegen in de oorlog zijn omgekomen, de herdenking gaat ook nadrukkelijk over hen, is daarmee verbonden.
De 411 oorlogsgraven, een klein stukje verderop, op het kerkhof aan de Daalseweg, zijn en blijven daarvan de stille getuigen.
Neem jij, samen met andere wijkbewoners, het stokje van Jaap over om deze geschiedenis van Nijmegen-Oost levend te houden? Neem dan contact met Jaap op via: .