Door Ton Burgers
Grafisch vormgever Alfred Boland ontvangt me op z’n kantoor in Oost. Wat allereerst opvalt zijn de duizenden en duizenden elpees, daarover straks meer. Eerst waar ik voor kom: Knust. Begin jaren ’80, in de prille punktijd, vormde Alfred samen met onder anderen Jan Dirk de Wilde, Ania Rachmat en Ubu Lemereis het kunstcollectief Knust. Nu is er het boek en een tentoonstelling.
Knust maakte in de loop van de jaren tachtig naam met stencilkunst die uniek was voor die tijd en dat eigenlijk nog steeds is. Extraverte vormgeving, gekoppeld aan vaak felgekleurde illustraties en opvallende teksten. En dat op de ‘stensilmasjiene’, in die tijd van kopieermachines een hopeloos verouderde drukvorm: vlekkerig, eigenlijk een slechte techniek met ook nog eens de geur van actievoeren. Knust-uitgaven bevinden zich inmiddels nationaal en internationaal in museale collecties. Alfred maakte er samen met Jack van der Weide een prachtig kleurrijk boek over, ‘Inktvingers’, dat werd gepresenteerd bij de opening van de tentoonstelling ‘Gekust door Knust’, op 20 juni in Museum Het Valkhof.
Het boek Inktvingers verschijnt bij de Nijmeegse uitgeverij Vantilt, is in boekhandel en in het museum te krijgen en kost €25,-. De tentoonstelling Gekust door Knust loopt in Museum Het Valkhof nog t/m 22 september 2019. Naast de expositie zal er ter plekke met stencilmachines nieuw werk gemaakt worden.
Parallelle samenleving
“Ubu en ik hebben elkaar leren kennen op de middelbare school, in Aalten in de Achterhoek. Ubu is op een gegeven moment in de krakersscene gerold. Ik was zelf niet zozeer geïntrigeerd door dat kraken als wel door de punk-kritiek en de Do It Yourself-mentaliteit die dat met zich meebracht. In die beginjaren 80 waren er in heel Nederland plekjes waar mensen eigenlijk hetzelfde aan het doen waren: je eigen blaadje maken, met een bandje met een cassetterecorder je eigen opnamen maken en die met een tweede deck dupliceren en uitgeven, ook al was ’t maar in een oplage van twintig. Dat zo’n cassette niet perfect klonk of dat een blaadje onvolkomenheden had in de druk, die rafelrandjes, dat was helemaal niet erg, integendeel. Zo kreeg je eigenlijk een soort van parallelle samenleving.”
Het magische moment
“Knust is in die tijd begonnen. In de Westland, een opvallend kraakpand destijds op de hoek St. Annastraat/Groesbeekseweg, had je Jan Dirk, nog steeds een drijvende kracht achter Knust, die bij offsetdrukker De Vrije Druk in de Pontanusstraat blaadjes liet drukken. Op een gegeven moment belde iemand aan - en dat is dan zeg maar het magische moment - en bood een oude stencilmachine aan: of die misschien iets voor ons was. Dat ding werd naar binnen geschoven, aanvankelijk zonder het idee of er iets mee gedaan zou worden. Eigenlijk stond ie wel in de weg en we zochten een manier om ervan af te komen. Tot Jan Dirk en Ubu een foldertje moesten maken en nog eens naar die stencilmachine keken. Bleek dat je er in twee kleuren heel snel een mooie oplage mee kon drukken. En met meer machines erbij konden we in full colour drukken, ook in heel kleine oplage. Dat was in die tijd echt nergens te zien. Ikzelf worstelde eigenlijk wel met dat gestencil hoor. Het was een heel gedoe om ’t beeld scherp te krijgen, ik had daar maar weinig geduld voor. Aan het eind van de jaren ’80 kwamen de eerste Macintosh-computers en ik wist meteen: dat is míjn machine voortaan.”
Opgedragen aan Ubu
Is Knust van een rebellerende club nu gevestigde orde geworden? “Nee, dat kun je zo niet zeggen. Musea hebben ons werk wel in hun collectie, maar ik denk niet dat het MoMa het ook echt tentoonstelt hoor. Ik heb een paar jaar geleden zeven boekjes uit de nalatenschap van m’n moeder te koop gezet. Een vrouw uit Amerika kocht ze voor 300 dollar. Mooi, dacht ik, zijn ze blijkbaar toch nog wat waard. Ik zag later dat ze ze door had verkocht voor duizend dollar! Ook al bevatten die boekjes veel Nederlandse teksten, blijkbaar is de vormgeving en de techniek spectaculair genoeg om aan te schaffen als je de woorden niet kunt lezen. Naast de waarde ervan is er veel onduidelijkheid over die 35 jaar Knust, daarom zijn we aan het boek begonnen. Ook als een stuk persoonlijke geschiedschrijving. En het is opgedragen aan mijn grote vriend Ubu, die veel te vroeg is gestorven.”
Oja, wat doe je met al die elpees hier? Alfred: “Die heb ik hier in consignatie, ik verkoop ze via een gespecialiseerde website en deel in de winst. Je staat verbaasd over hoe veel een oude plaat op kan leveren hoor!” Wil je je oude elpees verkopen via Alfred? www.redbol.nl/inkoop.