Wat de meeste mensen doen rond de jaarwisseling doe ik met Pasen. Ik hou mijn voornemens en toekomstbespiegelingen een paar maanden onder de wintermuts en wacht tot de wormen hun kop opsteken en de vogels beginnen te nestelen. Pasen is per slot van rekening het feest van de lente en het nieuwe leven, en het bespiegelen van de toekomst lukt veel beter onder een lauw lentezonnetje.
Als je de natuur ziet ontwaken met haar bloesembloempjes, dan besef je pas hoe weinig je weet. We wonen in een wonderwereld. We hebben met z’n allen een supercomplexe samenleving gebouwd, maar we hebben geen idee hoe zelfs de simpelste dingen werken. Want leg maar eens uit aan je kind hoe een ritssluiting werkt, of een brommer. Op zijn best kom je tot een half antwoord, dus hoe een bijenvolk een honingraat in elkaar knutselt blijft een raadsel.
Wat dat betreft is er weinig veranderd sinds de middeleeuwen, want ook toen al bestond het gezegde Een Sot can meer vraghen dan thien Wysen berichten connen. In die tijd hoefde je niet veel te weten. Alles kwam door God en alle kennis lag opgeslagen in Jezuïetenkloosters.
Intussen is onze kennis van de wereld flink gegroeid. Het grappige is dat wij - omdat we gezamenlijk heel veel weten - de illusie hebben dat we zélf ook veel weten. Dit blijkt dus vies tegen te vallen. We hebben vaak hartstochtelijke meningen over complexe kwesties, terwijl we maar beperkte denkers zijn met weinig parate informatie. Dus hoe wil je bijvoorbeeld het onderwijssysteem hervormen als een ritssluiting al hoofdbrekens kost?
De mensheid heeft zich zo spectaculair kunnen ontwikkelen door samen te werken en volgens een boek* dat ik in het paaszonnetje las, werden daarbij vaardigheden en kennis ‘uitbesteed’. Je hoeft immers niet zelf alles te kunnen of te weten; als er een probleem is los je het samen op. Genetisch noaberschap! Kortom: wij zijn helemaal geen individuen, we zijn een soort bijenvolk met een bijenkorfgeest. Vrijwel al onze kennis en vaardigheden ligt opgeslagen buiten onszelf, in bibliotheken, computers en andere mensen.
Dit geruststellende inzicht heeft als voordeel dat het helemaal niet erg is dat we vergeetachtig worden of dat ons onderwijs achteruit holt. We hebben toch weinig aan slimme individuen. We hoeven onze kinderen maar drie dingen te leren: dat we een groot soort bijenvolk zijn, dat individualiteit quatsch is en dat samenwerken altijd profijtelijker is dan elkaar afmaken. Een betere wereld is zo moeilijk niet.
* The Knowledge Illusion: Why We Never Think Alone (Sloman & Fernbach, 2018)
