Ik ben nergens gelukkiger dan in mijn tuin. Een ruime tuin vol leven in het Rode Dorp. Er is bijna elke dag wel weer wat nieuws te ontdekken - soms zelfs soorten waarvan ik het bestaan niet eens vermoedde. Misschien wil je het ook proberen? Minder onderhoud van je tuin levert meer bijen, vlinders en vogels. Nieuwsgierig? Kijk op steenbreek.nl/tuintips
Tekst & foto's: Kor Goutbeek
In de winter oogt mijn tuin troosteloos en levenloos. Planten zijn afgestorven, insecten verdwenen. Maar er zijn toch nog volop levende soorten! Ja, ik geef toe, ze zitten meestal verstopt. Spinnetjes en kleine insecten brengen de winter door in holle stengels van stevige kruiden als boerenwormkruid, jacobskruiskruid en teunisbloem. Mezen hakken in de winter deze dorre holle stengels open in de hoop iets eetbaars te vinden.
Egels houden hun winterslaap in een winternest, dat wordt gemaakt van droge bladeren. Meestal doen ze dit onder een heg, een takkenril of in een schuurtje. Soms worden ze wakker en veranderen van nest. (In mijn tuin heb ik bijvoorbeeld vier verschillende slaapplekken van egels gevonden.) Veel bruine kikkers overwinteren in het water, in de modderlaag op de bodem. Ze krijgen nog wat zuurstof via huidademhaling. Padden kruipen voor hun winterslaap in holletjes onder de grond, diep genoeg om niet te bevriezen. Wanneer het hol onder een isolerende bladerlaag ligt is dat ideaal. Slakken bestaan voor 90% water en mogen niet bevriezen: zij zoeken droge, warmere plekjes op onder bladeren of in de grond en sluiten hun huisje af. De hommels gaan massaal dood als de winter in aantocht is: de oude koningin, de darren en de werksters sterven. Alleen de jonge koningin blijft in leven. Zij zoekt een schuilplek om te overwinteren. Dat kan een oud muizennest zijn, een hoop bladeren of een composthoop.
Vlinder hebben maar liefst vijf strategieën om de winter door te komen. De Atalanta is een van onze zes soorten trekvlinders. Hij vliegt in oktober en november naar Zuid-Frankrijk, Spanje en Marokko, afstanden van 1000 tot 3000 kilometer. Half november zag ik er nog eentje moeizaam langs onze daknok fladderen, bij pittige zijwind, op weg naar het zuiden. Langs de kust worden soms zelfs optochten van honderden atalanta’s gezien. Het is trouwens enkele reis: zijn kinderen zullen pas weer naar Nederland trekken.
Een andere optie voor vlinders om te overwinteren is als pop - het bewegingloze stadium tussen rups en vlinder. Het klein koolwitje is bijvoorbeeld een vlindersoort die zo de winter doorkomt, met een lichtgroene pop die vaak gestopt zit in muurspleten. Mezen zijn in de wintermaanden erg behendig in het afzoeken van deze spleten. De eikenpage overwintert als eitje dat op eikenknoppen wordt gelegd. De rups heeft dan gelijk voedsel als hij uitkomt, in de vorm van verse eikenblaadjes. De meeste vlinders overbruggen de winter overigens als rups. Die overwinteren veelal in de blader- of strooisellaag, goed geïsoleerd en onzichtbaar.
Er is nog een zesde strategie en dat is gewoon als volwassen insect aan een grashalm gaan hangen, zonder zich te verstoppen, maar daarvoor moeten we even overstappen van de vlinders naar de libellen. De bruine winterjuffer - die ook enkele keren mijn tuin bezocht - maakt een antivries aan in zijn ‘bloed’, waardoor ze de winter buiten kunnen overleven. Het zijn de enige libellen die dat doen. Ze zijn dan ook bruiner en minder opvallend dan de andere soorten, die vaak helderblauw, geel of groen zijn. Die soorten brengen de winter door als larven die zich in begraven in de zandige vijverbodem. Zo had ik afgelopen winter enkele tientallen platbuik-larven in mijn vijver.
TuinTip: laat wat afgestorven stengels van grote kruiden staan en in een deel van je tuin dode bladeren liggen: belangrijke overwinteringsplaatsen voor vlinders, padden, egels etc.
Foto’s:
Lieveheersbeestjes vinden vaak een donkere overwinteringsplek binnen, zoals hier bij ons achter een gordijnrail. Links twee inheemse 7-stippelige lieveheersbeestjes, rechts een nieuwkomer: het Aziatisch lieveheersbeestje.
De gaatjes in deze afgestorven stengel van een stokroos duiden op de insectjes die naar binnen zijn gekropen.
Laat een deel van de bladeren liggen: het is een isolerende laag voor overwinterende dieren
De atalanta legt enorme afstanden af om onze winter te ontwijken.