Op deze website en in de Wijkkrant voor Nijmegen-Oost publiceert redacteur Kor Goutbeek elke maand een oorlogsdocument over Nijmegen als frontstad: 'Op weg naar 5 mei’, aflevering 3.
Kitty de Wijze is een stenotypiste van 22 en woont met haar ouders en drie zussen in een pension op de Johannes Vijghstraat.. Bij een razzia op 17 november worden de zussen en 194 andere Joden opgepakt. Het zal de grootste razzia en de zwartste dag voor de politie in Nijmegen blijken.
Kitty en haar zussen brengen de nacht door in een gymzaal voor ze op transport gaan. Een lotgenoot van Kitty schrijft daar: ”Geslapen is er weinig, iedereen was eigenlijk in paniek. Niet een die je uitschreeuwt, maar een die je voor je houdt.” De volgende ochtend gaan ze naar Westerbork. NSB-politiecommissaris Van Dijk vraagt de machinist de verwarming uit te zetten, maar die weigert dat. Onderweg gooit Kitty bemoedigende briefjes uit de trein voor haar ouders. Ze wil ze geruststellen. “Ik geloof dat de behandeling goed is. Het zal allemaal wel meevallen. Alles sal reg kom, denk daar maar aan”. Een maand later stapt ze een gaskamer van Auschwitz binnen. Het hele gezin wacht uiteindelijk dit lot.
De enige kerel is een vrouw
In Enschede worden veel meer Joden gered dan hier, omdat daar politie en marechaussee vanaf het begin weigeren vrouwen en kinderen op te halen. In Nijmegen kent de politie ook een actieve verzetskern, maar deze wordt pas echt actief vanaf 1943, toen vrijwel alle Joden al afgevoerd waren. Er zijn wel de nodige solidariteitsdaden van Nijmegenaren met de Joodse bevolking. Carolus Magnus weigert het bordje 'Verboden voor Joden' en daarop wordt deze studentenvereniging gesloten. Titus Brandsma, voormalig rector van de universiteit, keert zich fel tegen het uitsluiten van Joodse leerlingen en sterft uiteindelijk in concentratiekamp Dachau. De school De Klokkenberg weigert om Joodse leerlingen weg te sturen. Een Nijmeegse, ‘Arische’ vrouw draagt een gele ster uit protest tegen deze maatregel. De directeur van de Maartenskliniek laat Joden onnodig ingipsen om transport te voorkomen. Aan de andere kant: 1 op de 5 politieagenten is NSB'er, net als de hoofdcommissaris. Geen enkele agent weigert Joden op te halen, maar de enige agente van het Nijmeegse korps, Jeanette Geldens, durft dat wel. Ze wordt ontslagen en 3 maanden gevangen gezet in Kamp Vught. Zo’n 80 Joden vinden eind 1942 onderduikadressen in Nijmegen en omgeving. Toch zullen uiteindelijk 433 van de 522 Nijmeegse Joden - meer dan 80% - omkomen in concentratiekampen. Het blijft schrijnen.
Foto 1: Kitty na haar HBS-6 examen, detail van een schoolfoto. Aan haar herinneren de Kitty de Wijzeplaats - en monument in het centrum.
Foto 2: De synagoge aan de Gerard Noodstraat, die Kitty ongetwijfeld op vrijdagavond ook bezocht. De inboedel werd door NSB'ers vernield en de Tora-rollen verdwenen.
Foto 3: Johannes Vijghstraat nr. 70 (destijds nr. 60) om de hoek bij Blixem catering. Kitty en haar gezin woonden hier ‘op pension’ toen hun eigen huis aan de Graafseweg in beslag werd genomen.
JODEN MOGEN NIET MEER:
Januari 1941: Naar de bioscoop en schouwburg
Februari 1941: Naar de universiteit
April 1941: Naar café’s
Mei 1941: Naar zwembaden en parken
Augustus 1941: Contant geld bezitten
Oktober 1941: Lid zijn van een vereniging
Januari 1942: Autorijden
Mei 1942: Vissen
Mei 1942: Geld op de giro hebben
Juni 1942: Fietsen
Juni 1942: Reizen
Juli 1942: Naar de kapper
Augustus 1942: Eerste trein met joden vertrekt vanuit Nijmegen naar Westerbork